Maria van alle rivieren

Bespreking door Jan Oldenburg

Het is allemaal anders nu, maar ik heb het nog gekend. De wijk "Vila de Barca" (ten onrechte vertaald als "de Boot" in de Nederlandse versie), waar de hoofdpersoon van dit boek opgroeit, de "garimpo" (open … mijn) waar ze haar rijkdom verwerft. Alles bestaat nog, dat wel, maar de schrijnende armoede die uit dergelijke plaatsen spreekt, is nu beter voor te stellen aan de hand van foto's – en dan ontkom ik niet aan het verwijzen naar de meermaals bekroonde foto die de Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado maakte van de "garimpo" Sierra Pelada – dan via een bezoek aan de plaatsen zoals ze er tegenwoordig uitzien.

Wie de plaatsen waar Maria van alle rivieren zich afspeelt vandaag de dag bezoekt, zal zich slechts in zeer beperkte mate een indruk kunnen maken van de armoede, de verwaarlozing die zowel de stadswijk als de garimpo tekenden ten tijde van het verhaal.

De lezer kan zich de stadswijk redelijk voorstellen: op palen boven het water van een stinkende, sterk vervuilde baai van afvalhout en ander restmateriaal gebouwde huizen die met elkaar verbonden zijn door "straten" die niets méér zijn dan slecht onderhouden vissteigers. Kinderen spelen op de – vaak gebroken – planken, op wat zij kennen als "straat". Er is geen toevoer van elektriciteit, de nachten zijn zo donker als het maanlicht. Drinkbaar water moet worden aangevoerd, de mensen die de wijk bewonen wassen zichzelf, hun pannen en hun kleren met het smerige water dat onder hun huizen stroomt en allerlei afval en uitwerpselen meevoert.

Ik waag me niet aan het beschrijven van een normale dag in de garimpo, de onmenselijkheid van de plek is gewoonweg niet onder woorden te brengen. Ook Benedicto Monteiro, de schrijver van dit boek, slaagt daar naar mijn idee niet in, en hij kende de streek, de mensen, het specifieke taalgebruik toch als geen ander. Het IS niet over te brengen, en als het in het origineel al niet lukt, hoe zou het dan in vertaling moeten?

Het zijn geen omgevingen voor preutsheid, seks is geen plezier maar noodzaak, vermaak. Maar ook een middel om aan dit milieu van armoede en ellende te ontsnappen. Na de dood van haar broer – die de familie onderhield – ziet Maria er dan ook geen been in om haar lichaam te verkopen. Ze prostitueert zich, eerst in de wijk om zich de reis naar de garimpo te kunnen veroorloven, en vervolgens in de mijn. Het blijkt (letterlijk) een gouden greep te zijn, Maria slaagt erin een handel op te zetten in het weinige goud dat er gevonden wordt.

Maria vertelt uiteindelijk over haar leven in een appartement in Rio de Janeiro, dat ze zich met de opbrengst van haar handeltje heeft kunnen veroorloven. Een sociologe, die verder in het boek niet voorkomt, tekent Maria's lange monoloog op.

Doordat Monteiro koos voor de monoloog, riskeerde hij verveling bij de lezer op te wekken. Dat gebeurt niet. De handelingen volgen elkaar betrekkelijk snel op en vertonen afdoende variëteit om verveling te voorkomen. Maria van alle rivieren is zo'n boek dat je in één ruk uitleest, het boeit tot aan het einde, wekt betrokkenheid van de lezer bij de activiteiten van de hoofdpersoon.

• Auteur:

Benedicto Monteiro

• Uitgever:

de Prom

• ISBN:

9789068014594

• Bindwijze:

Paperback

• Aantal Pagina's:

159

Vertaler:

Marcel Hazeu

• Jaar:

1996